॥ श्रीरामोदन्त: ॥ बालकाण्ड: || 11-20 ||

॥ श्रीरामोदन्त: ॥ अथ बालकाण्ड: || 11-20 || Sloka No: 11 मूल श्लोक: तदीयतरुरत्नानि पुनरानाय्य किङ्करै: । स्थापयित्वा तु लङ्कायाम् अवसच्च चिराय स: ॥११॥ पदविभाग: तदीय तरुरत्नानि पुन: आनाय्य किङ्करै:  स्थापयित्वा तु लङ्कायाम् अवसत् च चिराय स: अन्वय: तदीय किङ्करै:तरुरत्नानि पुन: आनाय्य : स्थापयित्वा च तु स: लङ्कायाम् चिराय अवसत् ।  तात्पर्यम् रावण: तस्य किङ्करै: कल्पकवृक्ष: पुन: आनाय्य स्थापितवान् । अत: स: लङ्कायां बहुकालम् अवसत् । व्याकरणम् ♦सन्धि: पुन: + आनाय्य - विसर्ग रेफ: अवसत् + च - श्चुत्वसन्धि:  Sloka No: 12 मूल श्लोक: ततस्तस्मिन्नवसरे विधातारं दिवौकस: । उपगम्योचिरे सर्वं रावणस्य विचेष्टितम् ॥१२॥ पदविभाग: तत: तस्मिन् अवसरे विधातारं दिवौकस:  उपगम्य उचिरे सर्वं रावणस्य विचेष्टितम्  अन्वय: तत: तस्मिन् अवसरे विधातारं दिवौकस: उपगम्य  रावणस्य विचेष्टितम् सर्वं  उचिरे । तात्पर्यम् पश्चात् तस्मिन समये देवा: ब्रह्मा समीपे गत्वा  रावणस्य विचेष्टितम् सर्वं उक्तवन्त: । व्याकरणम् ♦सन्धि: तत: + तस्मिन् - विसर्ग सकार: तस्मिन् + अवसरे - ङमुडागमन सन्धि: उपगम्य + उचिरे - गुणसन्धि: ♦समास: दिवौकस: - द्यो: ओक: येषाम् ते बहुव्रीहि: ऊचिरे - ब्रू आत्मनेपदि धातु: लिट् लकार: प्रथमपुरुष: ऊचे-ऊचाते-ऊचिरे Sloka No 13 मूल श्लोक: तदाकर्ण्य सुरै: साकं प्राप्य दुग्धोदधेस्तटम् । तुष्टाव च हृषीकेशं विधाता विविधै: स्तवै: ॥१३॥ पदविभाग: तदा आकर्ण्य सुरै: साकं प्राप्य दुग्धोदधे: तटम् तुष्टाव च हृषीकेशं विधाता विविधै: स्तवै:  अन्वय: तदा आकर्ण्य विधाता सुरै: साकं  दुग्धोदधे: तटम् प्राप्य च हृषीकेशं  विविधै: स्तवै: तुष्टाव । तात्पर्यम् यदा देवा: विधातारम् उक्तवन्त: तदा स: तत् श्रृत्वा सुरै: सह दुग्धोदधे: तटम् प्राप्य श्रीमहाविष्णुम् नानाविध स्तवै: सन्तुष्टवान् । व्याकरणम् ♦सन्धि: तदा + आकर्ण्य - सवर्णदीर्घसन्धि: दुग्धिदधे: + तटम् - विसर्ग सकार: हृषीकेश: - हृषीकानाम् ईश: षष्ठीतत्पुरुष: तुष्टाव - स्तु धातु: परस्मैपदि धातु: लिट् लकार: प्रथमपुरुष: तुष्टाव-तुष्टुवतु:-तुष्टुवु: Sloka No : 14 मूल श्लोक: आविर्भूयाथ दैत्यारि: पप्रच्छ च पितामहम् । किमर्थमागतोसि त्वं साकं देवगणैरिति ॥ १૪॥ पदविभाग: आविर्भूय अथ दैत्यारि: पप्रच्छ च पितामहम्  किमर्थम् ‍अ‍ागत: आसि त्वं साकं देवगणै: इति  अन्वय: अथ आविर्भूय  दैत्यारि: पितामहम् किमर्थम् त्वं देवगणै: साकं च अ‍ागत: आसि इति पप्रच्छ ।  ‍ तात्पर्यम् ब्रह्मा देवगणै: सह महाविष्णुम् मेलितुम् गतवान् । अत्र महाविष्णु:  तेषां मध्ये आविर्भूय *"पितामह ! त्वं किमर्थम् देवगणै: सह अत्र अगत:"* इति पृष्टवान् ।  व्याकरणम् ♦सन्धि: आविर्भूय + अथ - सवर्णदीर्घसन्धि: अगत: + असि - विसर्ग उकार: पूर्वरूपसन्धि: देवगणै: + इति - विसर्ग रेफ: ♦समास: दैत्यारि: - दैत्यानाम् अरि: -   षष्ठीतत्पुरुष: Sloka No: 15 मूल श्लोक: ततो दशाननात् पीडाम् अजस्तस्मै न्यवेदयत् । तच्छ्रुत्वोवाच धातारं हर्षयन् विष्टरश्रवा: ॥१५॥ पदविभाग: तत: दशाननात् पीडाम् अज: तस्मै न्यवेदयत् तत् श्रृत्वा उवाच धातारं हर्षयन् विष्टरश्रवा:  अन्वय: तत: अज: दशाननात् पीडाम्  तस्मै न्यवेदयत् । तत् श्रृत्वा विष्टरश्रवा: हर्षयन् धातारं  उवाच । तात्पर्यम् पश्चात् ब्रह्मा रावणात् पीडाम् अवदत् । तत् श्रृत्वा श्रीविष्णु:  हर्षयन् धातारम् अवदत् । व्याकरणम् ♦सन्धि: तत: + दशाननात् - विसर्ग उकार: अज: + तस्मै - विसर्गसकार: तत् + श्रृत्वा - छत्वसन्धि: श्रृत्वा + उवाच - गुणसन्धि: न जायते इति अज: (ब्रह्मा) विष्टरश्रवा: - महाविष्णु: उवाच - ब्रू परस्मैपदि धातु: लिट् लकार प्रथमपुरुष: उवाच-ऊचतु:-ऊचु: Sloka No: 16 मूल श्लोक: अलं भयेनात्मयोने ! गच्छ देवगणै: सह । अहं दाशरथिर्भूत्वा हनिष्यामि दशाननम् ॥१६॥ पदविभाग: अलं भयेन आत्मयोने ! गच्छ देवगणै: सह अहं दाशरथि: भूत्वा हनिष्यामि दशाननम्  अन्वय: हे आत्मयोने ! अलं भयेन।   (त्वम् ) देवगणै: सह गच्छ । अहं दाशरथि: भूत्वा दशाननम् हनिष्यामि  । तात्पर्यम् हे अज! भयम् मास्तु । त्वं देवगणै: सह गच्छ । अहं दशरथस्य पुत्ररूपेण जनित्वा दशाननं हनिष्यामि । व्याकरणम् ♦सन्धि: भयेन + आत्मयोने - सवर्णदीर्घसन्धि: दाशरथि: + भूत्वा - विसर्ग रेफ: दशरथस्य अपत्यं पुमान् दाशरथि:: Sloka No: 17 मूल श्लोक: आत्मांशैश्च सुरा: सर्वे भूमौ वानररूपिण: । जायेरन् मम साहाय्यं कर्तुं रावणनिग्रहे ॥१७॥ पदविभाग: आत्मांशै: च सुरा: सर्वे भूमौ वानररूपिण: जायेरन् मम साहाय्यं कर्तुं रावणनिग्रहे  अन्वय: रावणनिग्रहे मम साहाय्यं कर्तुं सुरा: सर्वे आत्मांशै: च  भूमौ वानररूपिण: जायेरन् ।  तात्पर्यम् सर्वे देवा: अपि  आत्मांशै: च भूमौ रावणनिग्रहे मम साहाय्यं कर्तुं वानररूपिण: (इव) जायेरन्  । व्याकरणम् ♦सन्धि: आत्मांशै: + च - विसर्गसकार: जायरेन् - जन् आत्मनेपदि धातु:  विधिलिङ् प्रथमपुरुष: जायेत-जायेयाताम् -जायेरन् Sloka No: 18 मूल श्लोक: एवमुक्त्वा विधातारं तत्रैवान्तर्दधे प्रभुः । पद्मयोनिस्तु गीर्वाणैः समं प्रायात्प्रहृष्टधीः ॥१८॥ पदविभाग: एवम् उक्त्वा विधातारं तत्र एव अन्तर्दधे प्रभुः  पद्मयोनिः तु गीर्वाणैः समं प्रायात् प्रहृष्टधीः अन्वय: एवम् विधातारं उक्त्वा प्रभुः तत्र एव अन्तर्दधे । पद्मयोनिः तु प्रहृष्टधीः गीर्वाणैः समं प्रायात् । तात्पर्यम् महाविष्णु: एवं समाधान वाक्यम उक्तवा तत्र एव अन्तर्गत: । महाविष्णो: वाक्येन सन्तुष्ट ब्रह्मा सन्तोषेण देवा: सह प्रायात् । व्याकरणम् ♦सन्धि: पद्मयोनिः + तु - विसर्गसकार: ♦समास: पद्मयोनिः - पद्मं योनि: यस्य स: बहुव्रीहि:  प्रायात् - या धातु: परस्मैपदि लङ लकार: प्रथमपुरुष: अयात्- अयाताम्- अयान्/अयु: प्र + अयात् = प्रायात्  Sloka No: 19 मूल श्लोक: अजीजनत्ततः शक्रो वालिनं नाम वानरम् । सुग्रीवमपि मार्ताण्डो हनुमन्तं च मारुतः ॥१९॥ पदविभाग: अजीजनत् ततः शक्रः वालिनं नाम वानरम्  सुग्रीवम् अपि मार्ताण्डः हनुमन्तं च मारुतः  अन्वय: ततः शक्रः वालिनं नाम वानरम् (अजीजनत्), मार्ताण्डः सुग्रीवम् अपि अजीजनत् । मारुतः हनुमन्तं च (अजीजनत्) । तात्पर्यम् पश्चात् इन्द्र:  वालिनं नाम वानरम् अजीजनत् । सूर्य: सुग्रीवम्  नाम अजीजनत् । वायु:  हनुमन्तं च नाम अजीजनत् । व्याकरणम् ♦सन्धि: मार्ताण्ड: + हनुमन्तम् - विसर्ग उकार: Sloka No: 20 मूल श्लोक: पुरैव जनयामास जाम्बवन्तं च पद्मजः । एवमन्ये च विबुधाः कपीनजनयन्बहून् ॥२०॥ पदविभाग: पुरा एव जनयामास जाम्बवन्तं च पद्मजः । एवम् अन्ये च विबुधाः कपीन् अजनयन् बहून् ॥ अन्वय: पद्मजः पुरा एव जाम्बवन्तं च जनयामास । एवम् अन्ये च विबुधाः कपीन् बहून् अजनयन् । तात्पर्यम् ब्रह्मा पुरा एव जाम्बवन्त च जनयामास । इत्थम् अन्ये च देवा: बहून् कपिन च अजनयन् ।  व्याकरणम् ♦सन्धि: पुरा + एव - वृद्धिसन्धि:  जनयामास - जन् धातु: परस्मैपदि लिट् लकार: प्रथमपुरुष: एकवचनम्